Ενέργεια,  Πετρέλαιο,  νέα Εποχή, Ελλάδα :

            Tίποτα δεν θα είναι   όπως παλιά.

            -----------------------------------------------------------

              του Ελευθέριου Τζιόλα

              Χημικού Μηχανικού, ειδικού σε θέματα Ενέργειας

             Πετρέλαιο : το μέλλον του ;

             .............................................

  

           Στα τέλη Μαΐου 2017, ο ΟPΕC και άλλοι παραγωγοί πετρελαίου συμφώνησαν να επεκτείνουν τις περικοπές στην παραγωγή πετρελαίου μέχρι τον Μάρτιο του 2018. Tότε, οι περισσότεροι αναλυτές ανέμεναν ότι η αγορά θα ανταμείψει την ανακοίνωση με κάποιο ράλι τιμών. Αυτή η πρόβλεψη ενισχύθηκε από μια μικρή ανάκαμψη των τιμών η οποία οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό σε δηλώσεις της συνάντησης του ΟPΕC και στον απόηχό τους. Παραδόξως, η επίσημη αυτή η ανακοίνωση περικοπών προκάλεσε πτώση τιμών, η οποία ακύρωσε σχεδόν όλα τα κέρδη που απέσπασαν από την ανακοίνωση της αρχικής συμφωνίας. Απώλειες, όμως, που αντισταθμίζονται από τα μεγάλα περιθώρια κέρδους, μεταξύ των χαμηλών τιμών αργού και σταθεροποιημένων σχετικά υψηλά τιμών διϋλισμένων προϊόντων της αγοράς, ιδιαίτερα για μονάδες εξελιγμένων τεχνολογιών κατεργασίας αργού με έμφαση στα ελαφρά και ''λευκά'' πετρελαιοειδή.

         Είναι προφανές ότι χρειάζεται μια βαθύτερη διερεύνηση, τη στιγμή μάλιστα, που φέτος η ζήτηση πετρελαίου υποχωρεί, λειτουργώντας ως πρόσθετο εμπόδιο στις περικοπές, διατηρώντας σταθερές τις τιμές γύρω στο 50 $.

            Κατά τη διάρκεια των έξι (6) μηνών, από την έναρξη των περικοπών, το ευρύτερο τοπίο της ενέργειας συνέχισε να υφίσταται σεισμικές μεταμορφώσεις. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) έχουν επιτύχει ρεκόρ χαμηλών  τιμών που τις καθιστούν ανταγωνιστικές με τα ορυκτά καύσιμα για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Το Bloomberg New Energy Finance (BNEF) υπολογίζει ότι  τα φωτοβολταϊκά συστήματα θα είναι  φθηνότερα από ό,τι  ο άνθρακας παγκοσμίως έως το 2021, και με σταθερή πτώση κόστους 60%-80% τα τελευταία 5 χρόνια.

       Παρ΄ όλα αυτά λόγω της ανόδου της ενεργειακής ζήτησης  - κατανάλωσης οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, κυρίως, από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας θα κορυφωθούν το 2026. Η Κίνα και η Ινδία, οι οποίες αναμένεται να αυξήσουν θεαματικά τη ζήτηση πετρελαίου τις επόμενες δεκαετίες, με κορύφωση την πενταετία 2025 -2030, προχώρησαν σε κολοσσιαία σχέδια για ηλεκτρικά οχήματα (EVs) που θα αλλάξουν τις μελλοντικές προοπτικές. Τον περασμένο μήνα, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντ. Τράμπ απέσυρε τις ΗΠΑ από τη συμφωνία του Παρισιού, επιφέροντας ένα χτύπημα στις ΑΠΕ υπέρ των ορυκτών καυσίμων, το οποίο, όμως, όπως δείχνουν τα πράγματα θα αντισταθμισθεί χωρίς σοβαρές μεσοπρόθεσμες επιπτώσεις για τις ΑΠΕ.

            Όταν ο ΟPEC αποφάσισε να ανοίξει τους κρουνούς στα τέλη του 2014 και να υπερασπιστεί το μερίδιό του από τους παραγωγούς σχιστολιθικού πετρελαίου των ΗΠΑ, αξιοποιούσε το συγκριτικά χαμηλό κόστος παραγωγής του για να οδηγήσει τους αμερικανούς παραγωγούς υψηλού κόστους έξω από την αγορά. Στα δύο (2) χρόνια ανταγωνιστικής φθοράς που ακολούθησαν, οι παραγωγοί σχιστολιθικού  επέδειξαν ανθεκτικότητα, στηριζόμενοι σε κέρδη από την αποτελεσματικότητα, αντιστάθμιση και μείωση του κόστους για να επιβιώσουν.

            Εκτός από τον σκληρό ανταγωνιστή - παίκτη του σχιστολιθικού πετρελαίου, και ενώ υπήρξε μια ορισμένη  συμμόρφωση με τη συμφωνία  του OPEC, πρέπει να σημειωθεί  η ιστορικά διαμορφωμένη πλέον απόκλιση της Ρωσίας, η οποία ρίχνει πάντα στην αγορά  επί πλέον προσφορά, καθώς και η θεαματική επανεμφάνιση των πλωτών αποθηκών στην Ασία και εν μέρει στην Αφρική. Αλλά, και η απαλλαγή της  Νιγηρίας και της Λιβύης από τη συμφωνία με σκοπό  να ελέγξουν μέσω της αύξησης της παραγωγής τους τις εγχώριες ταραχές τους, επιτρέποντάς τους να αυξήσουν την παραγωγή οδήγησε σε μερική υποβάθμιση των περικοπών. Η Λιβύη, για την οποία υπάρχει και ελληνικό ενδιαφέρον, και ενδιαφέρον των χωρών της λεκάνης της Μεσογείου, ξεπέρασε πρόσφατα 800 χιλιάδες bpd από 570 χιλιάδες bpd πριν από τις περικοπές, ενώ στόχος της είναι να επιτευχθεί σύντομα 1 εκατ. bpd και,  τελικά,  να φθάσει το επίπεδο παραγωγής πριν από τον εμφύλιο πόλεμο, στα 1,6 εκατ. bpd.      Τι  θα συμβεί , όμως, στα τέλη Μαρτίου 2018 και μετά απ΄ αυτόν ;  Θα δούμε μια επανάληψη των τελευταίων τριών ετών, όπου ο ΟPEC και οι εταίροι του για να υπερασπιστούν το μερίδιο αγοράς θα ανοίξουν τους κρουνούς, ενώ και οι παραγωγοί σχιστολιθικών στις ΗΠΑ θα ''σηκώσουν το γάντι'', οδηγώντας σε αύξηση των αποθεμάτων; Ένα τέτοιο σενάριο δεν είναι υπερβολικό, δεδομένου ότι οι παραγωγοί σχιστολιθικού των ΗΠΑ έχουν πρόσβαση σε φθηνή πίστωση,  που τους επιτρέπει να αναλαμβάνουν στοιχήματα και να αξιοποιούν  χρηματο-οικονομικά εργαλεία, όπως η αντιστάθμιση για υψηλότερες τιμές.

            Σε κάθε περίπτωση , πάντως, η  πετρελαϊκή βιομηχανία πρέπει να αξιολογηθεί στο πλαίσιο της πολιτικής και των συμφωνιών για το κλίμα και της ευρύτερης ενεργειακής βιομηχανίας, καθώς οι κανονισμοί και ο ανταγωνισμός με εναλλακτικές πηγές ενέργειας θα καθορίσουν τις εξελίξεις. Παρά τις κινήσεις Τράμπ, θα είναι όλο και πιο δύσκολο να αγνοηθεί η αλλαγή του κλίματος και οι συνακόλουθοι καταστροφικοί κίνδυνοι, όταν, μάλιστα, το περασμένο έτος καταγράφηκαν ανοδικές θερμοκρασίες παγκοσμίως, με τη θερμοκρασία της Αρκτικής να ανέρχεται με διπλάσιο ρυθμό από τις παγκόσμιες θερμοκρασίες. Και, στο άλλο άκρο, η Ανταρκτική να γίνεται πράσινη καθώς ο ρυθμός ανάπτυξης των βρύων έχει εκτοξευθεί τις τελευταίες δεκαετίες, ενώ τα παρατεταμένα κύματα θερμότητας στο Βόρειο Ημισφαίριο και η άνοδος της ωκεάνιας οξύτητας, αποτελούν αδιαμφισβήτητα σημάδια ανεπανόρθωτης προσβολής του πλανητικού, γήϊνου οικοσυστήματος.

            Ανανεώσιμες Πηγές, Ηλεκτροκίνηση, Ψηφιοποίηση :  μεγάλοι μοχλοί.

            ......................................................................................................................

            Η συμφωνία των Παρισίων αποτελεί ένα βήμα μιας συντονισμένης  παγκόσμιας δράσης, με ανά πενταετία επανεξέταση της, μολονότι  απέχει αρκετά από το απαιτούμενο διατήρησης  της  θερμοκρασία κάτω από 2o C. Υπάρχουν  έθνη που έχουν διπλασιάσει τις δεσμεύσεις τους για το κλίμα, ενώ και  διακεκριμένα άτομα όπως ο π. δήμαρχος της Ν. Υόρκης  Μ. Βlooberg  και ο φυσικός St. Hawking συνεργάστηκαν με κορυφαίες εταιρείες που περιλαμβάνουν και πολυεθνικές πετρελαιοειδών, όπως οι  BP, Exxon,  Shell και Total, για ένα  Συμβούλιο Ηγεσίας για το Κλίμα, υποστηρίζοντας την καθιέρωση φόρου επί των ορυκτών καυσίμων, ως τον πιο αποτελεσματικό τρόπο μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.

            Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι ΑΠΕ  αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το ήμισυ όλων των νέων πηγών παραγωγής ενέργειας που προστίθενται στο δίκτυο για τα δύο (2) τελευταία συνεχόμενα χρόνια. Η Κίνα, με τις μεγαλύτερες στον κόσμο εκπομπές, ανακοίνωσε μια τεράστια επένδυση ύψους 360 δισεκατομμυρίων δολαρίων στις ΑΠΕ ανανεώσιμες πηγές έως το 2020 και, μαζί με την Ινδία, αποφάσισαν να ακυρώσουν πάνω από 100 έργα άνθρακα μόνο για το τρέχον έτος !

            Το μειονέκτημα των ΑΠΕ  βρίσκεται στο ότι είναι διαλείπουσες πηγές ενέργειας και απαιτούν αποθήκευση για να εξισορροπήσουν  την προσφορά και τη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας. Οι μπαταρίες αναπτύσσονται όλο και περισσότερο για αποθήκευση, παρέχουν ισχύ τη νύχτα και όταν ο άνεμος δεν φυσάει. Εντυπωσιακά, ενώ η χωρητικότητα αποθήκευσης μεγάλων συστημάτων μπαταριών ιόντων λιθίου υπερδιπλασιάστηκε τον περασμένο χρόνο, οι τιμές αυτών των μονάδων έχουν μειωθεί στο ήμισυ από το 2014 και θα μειωθούν περαιτέρω.

            Το πετρέλαιο, τις προηγούμενες δεκαετίες, ήταν ασυναγώνιστο  στην ευρύτερη βιομηχανία ενέργειας, καθώς κατείχε, κι ακόμα κατέχει, μια ασύγκριτη θέση στην άμεση τροφοδοσία από πρατήρια στον τομέα της κίνησης και των μεταφορών. Το Bloomberg ανέφερε πρόσφατα ότι ο συνδυασμός της αύξησης της αποδοτικότητας των ηλεκτροκίνητων και της αλλαγής καυσίμων (στο φυσικό αέριο και στα βιοκαύσιμα) θα μειώσει τη ζήτηση πετρελαίου κατά 20 εκατομμύρια bpd μέχρι το έτος 2040, σε σύγκριση με το σημερινό επίπεδο ζήτησης των 97 εκατομμυρίων bpd !

      Υπάρχει, όμως, ένα πολύ σημαντικό στοιχείο : μόνο το 45-60% του πετρελαίου που καταναλώνεται χρησιμοποιείται στις μεταφορές, ενώ τα υπόλοιπα χρησιμοποιούνται για την παραγωγή πετροχημικών προϊόντων και η ζήτηση αυτή προβλέπεται να αυξηθεί τις επόμενες δεκαετίες. Ακόμα και ο ''εξολοθρευτής'' του  πετρελαίου, - τα ηλεκτρικά οχήματα (EVs) -,  θα χρειάζονται πλαστικά, ταμπλό, υφάσματα για ταπετσαρίες, αφρό για καθίσματα κλπ. Τα πλαστικά, τα συνθετικά υφάσματα και ο αφρός είναι μόνο μερικά παραδείγματα των χιλιάδων χημικών προϊόντων που παράγονται από το πετρέλαιο και ο κόσμος θα εξακολουθεί να χρησιμοποιεί,  ακόμη και μετά τη διακοπή της καύσης πετρελαίου ως καύσιμο. Κατά συνέπεια, οι χημικές ουσίες θα είναι μια αγορά για το πετρέλαιο που εκτοπίζεται από τον τομέα των μεταφορών, αν και όχι πλήρως.

            Η βιοτεχνολογία, βέβαια,  έχει τη δυνατότητα να παρέχει εναλλακτικές χημικές πρώτες ύλες. Οι μικροοργανισμοί και τα άλγη έχουν χρησιμοποιηθεί  για να μετατρέψουν βιολογικά ή άλλα φθηνά διαθέσιμα υλικά σε υδρογονάνθρακες, τα οποία στη συνέχεια μπορούν να αντικαταστήσουν τα κλάσματα του αργού πετρελαίου στην χημική βιομηχανία. Απαιτείται όμως μια σημαντική πρόοδος πριν αυτές οι διαδικασίες μπορέσουν να αποδώσουν  και να γίνουν  οικονομικά βιώσιμες.

            Τίποτα δεν θα είναι όπως παλιά.

             .....................................................

            Η πετρελαϊκή βιομηχανία, την επόμενη δεκαετία, σ΄ ένα περιβάλλον αντιφατικότητας και ταυτόχρονα μεταβατικό, θα βρεθεί να αντιμετωπίσει ένα  έλλειμμα εφοδιασμού και ταυτόχρονα  αιχμή ζήτησης. Εάν οι τιμές παραμείνουν περίπου στα 45 δολάρια για μια σημαντική περίοδο, τότε η παραγωγή είναι απίθανο να φθάσει τα επίπεδα που απαιτούνται για να καλύψει το έλλειμμα έως το 2020, καθώς οι τιμές κάτω από τα 50 δολάρια θα είναι ανίκανες να στηρίξουν τις απαιτούμενες επενδύσεις. Αντίθετα, οι επενδύσεις μπορούν να κινηθούν θεαματικά, αν οι τιμές δείξουν ότι υπερβαίνουν τα 60 δολάρια. Μια τέτοια θεαματική άνοδος γίνεται πιο πιθανή εάν οι εκτεταμένες περικοπές υπό την καθοδήγηση του ΟPEC καταφέρουν να μειώσουν τα αποθέματα στο μέσο όρο των πέντε (5) ετών. Oι εκτιμήσεις αυτές προϋποθέτουν ένα σχετικά σταθερό πετρελαϊκό - διακρατικό περιβάλλον. Γεγονός που, βέβαια, διαταράσσεται αν, π.χ., καταρρεύσει η Βενεζουέλα, ή αν ανακοπεί η σταδιακή ομαλοποίηση στη Λιβύη, ή η Βραζιλία επανεισέλθη σε δίνη μεγάλης κρίσης.

            Ταυτόχρονα, υπογραμμίζουμε ότι η βιομηχανία θα βιώσει μια στροφή, καθώς το πετρέλαιο θα εκτιμάται όλο και περισσότερο ως χημική πρώτη ύλη και λιγότερο ως καύσιμο μεταφοράς. Οι οργανισμοί πρέπει να λάβουν συγκεκριμένα μέτρα μπροστά στις επόμενες αναταραχές και να αποφύγουν το είδος της κατάρρευσης που έχει συμβεί στη βιομηχανία άνθρακα.

         Οι  εταιρείες μηχανικής , οι πάροχοι υπηρεσιών και οι κατασκευαστές εξοπλισμού πρέπει επίσης να αξιοποιήσουν την εμπειρία τους αναλαμβάνοντας στοιχήματα που θα ενισχύσουν τις πιθανότητες επιβίωσης σε αυτό το νέο τοπίο. Εν μέσω μεταβολών υπάρχουν μεγάλες ευκαιρίες,  - η αποθήκευση ενέργειας (όπως η αποθήκευση πεπιεσμένου αέρα και τα νέα συστήματα μπαταριών), η βιομηχανική τεχνολογία CCS (για τα διυλιστήρια, τα πετροχημικά, το χάλυβα,  το τσιμέντο) και η βιοτεχνολογία (ως εναλλακτική διαδρομή για τις χημικές πρώτες ύλες) -, αποτελούν τρείς καίριους τομείς ανάπτυξη κατά τις προσεχείς δεκαετίες.

            Καθώς ο κόσμος κινείται, -ή, θα υποχρεωθεί να κινηθεί-,  προς ένα πιο πράσινο και βιώσιμο ενεργειακό μοντέλο, έχει φτάσει η ώρα για τις κυρίαρχες εταιρείες του 20ου αιώνα να σπάσουν το ξεπερασμένο καλούπι παγίδευσης τους και να εξελιχθούν από πετρελαϊκές εταιρειών σε σύγχρονες εταιρείες ενέργειας.  Χώρες, δε, και δυναμικά ανερχόμενες οικονομίες που διαθέτουν ορισμένες από τις προϋποθέσεις αυτές και, κυρίως, ένα επιστημονικό - τεχνικό δυναμικό με δυνατότητες και ανταγωνιστικό νεύρο  έχουν σ΄ αυτό το νέο περιβάλλον μια θετική πρόκληση και μια μεγάλη ευκαιρία.

            Ελλάδα : για μια νέα στρατηγική.

           .........................................................

            Η Ελλάδα, μολονότι, είναι μια χώρα σχεδόν ανύπαρκτη στον πετρελαϊκό χάρτη, ωστόσο έχει σε εξέλιξη ένα φιλόδοξο πρόγραμμα ερευνητικών γεωτρήσεων με στόχο την παραγωγή και εμπορική εκμετάλλευση κοιτασμάτων υδρογονανθράκων.

            Η είσοδος στον  πετρελαϊκό χάρτη, σε μια περίοδο σαν αυτή που αναλύουμε, οφείλει να δει έγκαιρα, και να την οδηγήσει μελετημένα και σταθμισμένα στη διαμόρφωση μιας ανάλογης πολυμέτωπης και πολυεδρικής στρατηγικής. Μιας στρατηγικής, η οποία, μη έχοντας πίσω της βάρη από την προηγούμενη περίοδο, λόγω προϋπαρχουσών  δομών, σχέσεων και συμφερόντων, μπορεί να κινηθεί στην αιχμή των εξελίξεων, ''κόβοντας δρόμο'',  και στοχεύοντας στους τομείς εκείνους που αξιολογούνται ως  drivers με υψηλές σχετικές επιδόσεις - αποδόσεις (και έχουν παραπάνω περιγραφεί). Η μονοσήμαντη προσήλωσή στους υδρογονάνθρακες σε συνδυασμό με έναν αντίστοιχο ''μύθο'' ελληνικού Ελντοράντο που έχει καλλιεργηθεί, εκτός από την πίστωση χρόνου που απαιτείται μέχρι την πραγματική αξιοποίηση, την ίδια στιγμή που το παγκόσμιο ενεργειακό σκηνικό μετακινείται, εκτός, επίσης, από τους πόρους (επενδυτές κλπ) που πρέπει να κινητοποιήσει, μπορεί να  φέρει απογοητεύσεις αντί για  επιτυχίες, αν δεν εξισορροπηθεί και δεν ολοκληρωθεί, ταυτόχρονα,  από άλλες παράλληλες πολιτικές.

            Εννοούμε :

          (α). Πολιτικές ενεργειακής αυτοδυναμίας και εγχώριας ανάπτυξης μέρος των  συστημάτων στις ανανεώσιμες πηγές  ενέργειας (νέες γενιές panels, νέα υλικά, ψηφιακά συστήματα), καθώς και στην αξιοποίηση  των οικονομικά και περιβαλλοντικά  δυναμικών μορφών φυσικού αερίου (υγροποιημένο, συμπιεσμένο).

       (β). Πολιτικές βιομηχανικής ανάπτυξης, μέσω συμπράξεων και συνεργασιών, σε χημικά προϊόντα του πετρελαίου που σε προηγούμενη περίοδο αφέθηκαν να απαξιωθούν και να καταρρεύσουν,  αντί  να εκσυγχρονισθούν και να μετασχηματισθούν.

      (γ). Πολιτικές συγχρονισμού και προσέλκυσης επενδύσεων, έστω και τμημάτων ή/και εξειδικευμένων μερών στο ανερχόμενο κύμα της ηλεκτροκίνησης στα επιβατικά οχήματα, στα οχήματα μέσου κυβισμού στις βαριές μεταφορές και στα συστήματα αποθήκευσης ενέργειας (νέοι τύποι μπαταριών, τεχνολογίες υδρογόνου-κυψελών).

            Θεσσαλονίκη, 29 Ιουνίου 2017.

            Ελευθέριος Τζιόλας